Tilia (bot.)

Lime Tree (Eng.)

Tilleul  (Frans)

Linde  (Duits)

Tiliaceae  - lindefamilie

Wanneer je ooit langs een bloeiende linde of door een lindelaan hebt gelopen of gefietst, dan heb je zeker genoten van de heerlijke geur en het gezoem van de vele insecten. De linde bloeit eind juni, begin juli en is één van de weinige bomen die een complete bloem heeft met kelk, kroon, stampers, meeldraden en schutbladen. De bloemen zitten in trosjes bij elkaar en bevatten veel honing. De vruchten zijn kleine, viltige bolletjes.

Herkomst

Van de ca. 30 lindesoorten zijn  een aantal inheems op het gematigd noordelijk halfrond (Europa, Noord-Amerika). De meeste soorten heeft men in Azië gevonden.

De oorspronkelijke groeiplaatsen van onze inheemse soorten zijn de beekdalen van Twente en de Achterhoek, het Rijk van Nijmegen en Zuid-Limburg. De Hollandse linde zien we vaak als straatboom en als leiboom bij huizen en boerderijen. Lei-linden werden en worden als bescherming tegen de felle zomerzon aan de zuidzijde van huizen en boerderijen geplant.

Linden kunnen heel oud worden en tot 45 m hoog. In het Brabantse Sambeek groeit een 500 jaar oude, dikke Linde en bij Aken één met een stamomtrek van10 m. Vroeger werd er in de dorpen onder de linde vergaderd en gedanst.

In Winterwijk bestaat sinds kort een linde-arboretum.

De winterlinde (Tilia cordata) groeit in heel Europa in het wild en vormt zelfs hier en daar bossen ( b.v. in het Poolse oerbos Bialowieza).

De zomerlinde (Tilia platyphyllos) komt vroeger in blad dan de andere soorten. Zij is zeldzaam in Nederland, maar algemeen ten zuiden van Parijs. Haar zaden zijn zeer kiemkrachtig, terwijl die van de Hollandse Linde steriel zijn, d.w.z. zij plant zich niet via zaden voort, maar wordt gestekt.

De zilverlinde ( Tilia tomentosa) vinden we in Zuidoost-Europa en Klein-Azië in loofbossen in het wild. Bij ons wordt hij als sierboom aangeplant.

Naamgeving

De Latijnse naam tilia  is afgeleid van het Griekse woord tilos wat vezel betekent. De bastvezels werden vroeger gebruikt bij de vervaardiging van schoeisel en touw.  Het toevoegsel cordata  betekent hartvormig en dat heeft betrekking op de bladvorm. De toevoeging platyphylla  betekent breedbladig.

De stad Tilburg dankt haar naam dankt aan de linde. Dit geldt ook voor andere plaatsen in Nederland zoals Ter-Linden (Limburg), Linderte (Overijssel), Lindevelde (Gelderland). Het Germaanse woord linda betekent bindsel en het Griekse tilos bast. Het woord lind zou ook te maken kunnen hebben met de zachtheid van het hout, want in het Duits betekent lind ook zacht,luw.  Christelijke heiligenbeelden werden vaak uit het zachte lindehout gesneden die men daarom 'lignum sacrum' noemde. Het lindeblad vindt men ook vaak op wapens en zegels.

Linden zijn de grootste Europese loofbomen. Wij onderscheiden 3 hoofdsoorten:de grootbladige zomerlinde (Tilia platyphyllos), de kleinbladige winterlinde (Tilia cordata) en de kruising tussen die twee: de Hollandse linde (Tilia europaea).

De winterlinde heeft een relatief korte stam en een zeer brede, dichte, gelijkmatig vertakte, koepelvormige kroon. De bladeren zijn hartvormig en kleiner dan die van de zomerlinde. De hangende, sterk geurende bloemen zijn geelwit en tweeslachtig. De meeldraden staan ver boven de stamper. De bloemen worden druk bezocht door bijen, die voor bevruchting zorgen. De stelen zijn vergroeid met de schutbladeren.

Al tijdens de bloei zijn de lichtgroene vleugeltjes boven de bloemen zichtbaar. Zij zorgen ervoor dat de zaden, afgerukt door de wind, naar verre bestemmingen kunnen zeilen. De vruchten zijn eenzadige, vrij zachte, grijsbehaarde nootjes.

De bladeren van de zomerlinde zijn wat groter en fluwelig behaard. Hij heeft een eironde tot ronde kroon en een afgeronde top. De stam is lichtgrijs en later gegroefd. Onder aan de wortel groeit meestal veel wortelopslag. Het blad komt 2 weken eerder uit dan dat van de winterlinde. Hij bloeit meestal  ook1 of 2 weken eerder. De bloemen zijn wat groter. De vruchtjes zijn hard en met duidelijke lengteribben. Hij houdt van warme zomers, milde winters en een hoge luchtvochtigheid.

De twijgen van de zilverlinde (Tilia tomentosa) zijn grijsviltig. De bladeren zijn grijs tot witviltig aan de onderzijde. In de herfst kleuren zij goudgeel. Zijn thuisland is Zuidoost-Europa en Klein-Azië.

Geïmporteerd uit het oosten van Noord-Amerika is Tilia americana (Amerikaanse linde).

Tilia henryana is inheems in China. Hij heeft eirond tot hartvormig blad, dat bronskleurig uitloopt en later groen wordt.

Tilia mongolica, de Mongoolse linde, is een sierlijke boom die niet hoger wordt dan 8 m en roodbruine twijgen heeft. Hij is inheems in Mongolië, Noord-China en delen van Siberië.  

Mythologie

Volgens de legende huist er in de linde het 'zoete lindewezen'. Zij werd als de boom van liefde en trouw gezien en symboliseert vrouwelijke gratie, schoonheid en geluk. Als je een beschermster van je woning zoekt, kun je een linde planten.

In de poëzie komt de linde vaak voor. Guido Gezelle dichte: 'O! wat schoon, gij bolgekruinde Lindeboom…..blinkende in de morgenzon'.

Bij de Germanen was de linde gewijd aan Freya, godin van vruchtbaarheid, liefde en gerechtigheid. Onder het bladerdak van de linde werden vonnissen uitgesproken en werd er beraadslaagd.

In de Germaanse Siegfried-sage waaide er, terwijl de held in het bloed van de draak die hij gedood had baadde, een lindeblad op zijn schouder waardoor daar een kwetsbare plek ontstond. Later doorboorde het zwaard van zijn rivaal Hagen van Tronje hem op deze plek.

In het Duits is het oude poëtische woord voor draak Lindwurm wat draak van de Linde betekent.

In het oude Griekenland en op Kreta was de linde vooral een medicinale boom. Met name bloemen en bast werden gebruikt.

In Scandinavië was de linde de favoriete verblijfplaats van elfen en feeën. Het werd afgeraden om zich na zonsondergang in de nabijheid van een linde te bevinden.

(Volks)gebruik

Als je tegen een linde plast, krijg je een wrat op het oog. Remedie: met 3 lindebladen over het wratje wrijven.

Als je lindebladeren om je voorhoofd bindt, verdwijnt de hoofdpijn. In Bergharen stond tot 1964 een Heilige Linde waar men kousenband aan bond om van koorts af te komen. Linden werden ook vaak op begraafplaatsen en als geluksboom voor families aangeplant. Wanneer men lindespruiten fijngestampt door de pap van een klein kind roert, zal hij/zij nooit last hebben van kiespijn.

Gedroogde bloesem kan gebruikt worden als thee. Het is een vochtafdrijvend middel en helpt bij verkoudheid en maagaandoeningen. Lindehoning is bijzonder aromatisch en gezond.

Door zijn zachtheid is lindehout geschikt voor houtsnij - en draaiwerk. De eerste boekdrukkers sneden hun letters uit linde en perenhout. Speelgoed, meubels en muziekinstrumenten worden van lindehout vervaardigd. Toiletbrillen van lindehout waren vroeger populair.

Als je een linde wilt planten moet je er rekening mee houden dat de boom erg groot kan worden, een dicht bladerdak heeft en dus veel schaduw geeft.

Het zou een plek moeten zijn, waaronder men niet regelmatig zit of een auto parkeert want van de bladeren (vooral van de Hollandse linde) druipt vaak een zoete, kleverige stof af. Het zijn de uitwerpselen van bladluizen. Deze zogenaamde 'honingdauw' wordt door b.v. bijen ingezameld wat aan de lindehoning het bijzondere aroma geeft.

Lees ook Moederlijke Linde