Berk der sjamanen
Net als de Germanen en de
Scandinaviër geloven de Siberische volkeren aan de existentie van een Heilige
boom die omhoog stijgt vanuit het centrum van de aarde. Volgens de legenden van
de Abakan-Tartaren groeit op de top van de ijzerberg een witte berk wiens
zeven takken de zeven etages van de hemel symboliseren. Uit de kroon van de boom
stroomt een goddelijke, geel schuimende drank. Als je daarvan drinkt, verdwijnen
moeheid en honger. In berken wonen de zielen der voorouders.
Toen de eerste mens op de wereld kwam, wilde hij weten waarvoor hij geschapen was. Met deze vraag liep hij naar de wereldboom. Daarin ontdekte hij een holte waarin een vrouw verscheen die hem vertelde dat zij geschapen was als stamvader/moeder van het mensengeslacht.
Boom van de beheerser der aarde
In een andere legende begeeft
zich een zieke sjamaan op reis. Hij ontdekt op een eiland een jonge, slanke berk
die tot in de hemel reikt. Het is de boom van de beheerser der aarde. Aan zijn voet groeien de stamkruiden van alle
planten. Op de takken zitten mensen, stamouders van vele volkeren. Toen zei de
Heer van de Boom: ’Pak de tak die net naar beneden gevallen is en maak daar een
trommel van. Hij zal jou je hele leven lang van dienst zijn.’ Sindsdien speelt
de trommel bij de ceremoniën van de sjamanen een belangrijke rol, vooral
wanneer zij uit het hout van de kosmische berk gesneden is. Wanneer de sjamaan
op de trommel slaat, gaat zijn geest naar het middelpunt van de aarde, van
waaruit hij de hemel kan bereiken.
Tijdens de ceremoniën van de Siberische sjamanen maakt men een bezem van berkentakken. Deze zet men in een pan met water, waarin zich tijm, jeneverbes en sparrenschors bevinden. Het geheel wordt aan de kook gebracht. Met deze ‘gekruide’ bezem worden dan de ruggen van leerlingen bewerkt om hen op de eerste inwijding voor te bereiden.
Het wezen van de Berk
Ondanks haar korte levensduur en, in vergelijking met dennen, en geringe hoogte speelt de berk bij de sjamanen een belangrijke rol. Naast haar lichtheid en elegantie, haar zilverwitte schors, bezit de berk eigenschappen die in de barre en lange winters van het noorden van grote betekenis zijn. Het wezen van de berk is licht.
In de boomkalender van de Kelten is zij de boom van december/januari. Zij/hij symboliseert de wedergeboorte van de zon. Soms is de berk gewijd aan de maan om de zilverwitte glans van haar bast, soms ook aan de zon. Zij/hij is dus soms vrouwelijk, soms mannelijk.
De Heilige
Brigid
De Kelten vereren Brigid van Kildare oftewel St.Bride. Zij leefde in de tweede helft van de 5e eeuw p.C. als dochter van een stamhoofdman en werd de goddelijke beschermpatrones van Ierland. In de tempel van Brigid werd door 19 nonnen 19 dagen lang een vuur met berkentakken gevoed. Op 2 februari viert men in Ierland het feest van St. Bride, de terugkeer van het licht (Maria Lichtmis).
In de Germaanse mythologie was de berk de boom van Donar/Thor, god van de bliksem en de oorlog. Volgens Russische spreekwoorden, beschikt de berk over velerlei hoedanigheden: zij geeft licht aan de wereld, zij tempert kreten, geneest ziektes en reinigt. Dit komt overeen met de vier belangrijkste toepassingen van de berk: uit haar takken maakt men fakkels, die met een grote, lichte vlam branden, maar ook bezems en roeden, waarmee de Scandinaviër in de sauna zijn lichaam bewerkt. Uit berkenhout won men pek, waarmee men vroeger houten wagenwielen smeerde. Het sap, ‘berkenbloed’, gebruikt men in de volksgeneeskunde als reinigend middel.
Geheimzinnig is de symbiotische verbinding van de berk met de vliegenzwam (Amanita muscaria), die door de sjamanen gegeten wordt om in trance te geraken. De vliegenzwam vormt een levensgemeenschap met de wortels van bepaalde bomen, het liefst met die van de berk.
Berk en vliegenzwam
In West-Europa werd het nuttigen van de vliegezwam voor zeer schadelijk aangezien. Men spreekt over hem vaak in verband met de pad, het dier van de heksen en de duistere machten van de onderwereld.
In het Engels is één van zijn namen ‘toadstool’ = paddenstoel. Ondanks zijn negatieve image is de vliegenzwam niet echt giftig. De verwarringen en hallucinaties die hij bewerkstelligt, kunnen mensen laten schrikken, maar hebben verder geen schadelijke gevolgen.
Botanische informatie over de berk