Boom van Vrouw Holle

De zwarte vlier (Sambucus nigra) is één van de heilige bomen van de toverij en hekserij en vertegenwoordigt de dertiende maand in de Keltische boomkalender. De dertiende maand was oktober, het einde van het Keltische jaar. Tegenwoordig is in de plaats van de viering van het nieuwe jaar op 1 november Halloween gekomen.

Het Engelse woord voor vlier is elder. Het is afgeleid van het Angelsaksische woord aeld wat vuur betekent. De holle vliertakken werden namelijk gebruikt om vuur aan te blazen. Het Nederlandse woord vlier is afgeleid van het Nederduitse woord flieder wat betrekking heeft op het gevederde blad.

De botanische naam Sambucus duikt op in de geschriften van Plinius de oude (Romeins schrijver van Historia Naturalis) en andere oude botanici. Bij de Grieken en Romeinen is ‘sambuca’ een snaarinstrument, gemaakt van vlierhout vanwege zijn bijzondere hardheid. Dit strookt niet met het feit dat van vlierhout meestal blaasinstrumenten vervaardigd werden.

Katapulten en fluitjes werden altijd al van vlierhout gemaakt. Italiaanse boeren vervaardigen noch steeds een vlierfluitje, het zogenaamde ‘sampogna’.

Mythologie en folklore

Shakespeare beweert in ‘Loves’s about Lost’ dat de apostel Judas zich aan een vlier heeft opgehangen. Mijns inziens wist de beroemde Engelse dichter niets af van de botanische eigenschappen van de vlier, want dan had hij kunnen weten, dat de takken van de vlier veel te zwak zijn, om zich daaraan op te hangen.

Er worden in een aantal Europese landen veel verhalen verteld over de toverkracht van de vlier. Men heeft het dan over de hollerboom (de boom van Vrouw Holle). In Engeland is het de hylde-moer of elder-tree-mother, die in een boom leeft om hem te bewaken. Diegene die een vlier kapt wordt door de hylde-moer achtervolgd en in het ongeluk gestort. hylde-moer

Een houtvester kapte eens zonder toestemming van hylde-moer een vlier om daarvan een wieg voor zijn pas geboren kind te maken. Iedere keer wanneer men het kind in de wieg legde, verscheen hylde-moer en trok de baby aan zijn benen. Dit hield pas op toen men hem uit de wieg haalde. Om een vlier te mogen kappen, moest men hylde-moer namelijk eerst om toestemming vragen

De zwarte vlier werd vaak als afweermiddel tegen heksen dicht bij boerderijen geplant. Ook geloofde men dat hij voor vuur een blikseminslag beschermde.

Bekend is het volgende verhaal:

. Nog in de 17e en 18e eeuw vroegen mensen excuus aan een vlier als zij hem moesten kappen om ervan een geneesmiddel te maken. Uit Silesië wordt het volgende bericht: voordat men hout van een vlierstuik neemt, moet men eerst neer knielen, bidden en de struik om excuses vragen. Het vlijtige meisje bij de bron van Vrouw Holle

Zigeuners namen traditioneel hun hoed af als zij langs een vlier kwamen.

In de Baltische landen geloofde men, dat er aardmannetjes (zogenaamde berstukken) in de wortels van de vlier huisden. Ook Germanen en Kelten waren ervan overtuigd dat tussen de vliertakken dwergjes leefden.

Godin van het licht

De beschermheilige van de vlier is in de Germaanse en Scandinavische overlevering de godin Holla of Perchta (wat in Zuid-Duitsland en Zwitserland de ‘stralende’ betekent). Als Vrouw Holle kreeg zij een plaats in de sprookjes van de gebroeders Grimm. Daarom werd de boom waar zij in woonde en die zij beschermde in het Duits ‘Holunder’ genoemd. Vrouw Holle beloont plichtsbewuste mensen. Zij is beschermster van dieren en planten en brengt als lentegodin na de lange, grijze winter met de vriendelijke, witte bloemen van de vlier het licht terug. In het sprookje van Vrouw Holle wordt nog op een ander eigenschap van de godin Holla gewezen, namelijk haar relatie met bronnen. Wanneer een mens haar wilde opzoeken moest hij/zij eerst in een bron duiken zoals de Vlijtige Marie in het sprookje. Vrouw Holle

De oorsprong van dit sprookje gaat ver terug naar voorchristelijke tijden. De mensen geloofden toen dat de godin vooral rond de tijd van de winterzonnewende over de aarde trok, begeleid door sneeuw en ijs, om met de doodbrengende krachten te vechten, zodat de aarde weer haar vruchtbaarheid terug kon krijgen. Het goud waarmee het vlijtige meisje beloond wordt, is symbool voor kennis en wijsheid.

Van wijze vrouw naar boze geest

Na de kerstening werd het oude gebruik om bij bronnen en vlierstruiken te bidden en te offeren zwaar gestraft. De wijze lichtgodin werd volgens de kerk een gevaarlijke spookgestalte, een boze vrouw die kleine kinderen en luie spinsters hun vlas steelt en mensen hun buik open snijdt, met stenen vult en weer dichtnaait.

Wanneer we ons realiseren hoe respectvol onze voorouders met de vlier omgingen, wat deze boom voor hen betekende, kan het ons misschien stimuleren om vlieren te beschermen en in onze tuinen aan te planten. Een vlier dicht bij huis of terras houdt vliegen en muggen op een afstand.

Startpagina